“Sempre se agarda o verán”
(Daniel Salgado)
Oficialmente entrou o 21 de xuño. Dunha maneira máis simbólica e festiva, quedou inaugurado tras as fogueiras de San Xoán. O certo é que –como di o verso de Daniel Salgado– sempre se agarda o verán. Nesta época de días longos e noites curtas, quen manda –máis ca nunca– no ceo é o sol, como ben sinala Manuel María –Os soños na gaiola (1968)–:
Só o sol manda no ceo,
moi solemne, moi barbado.
¡As súas barbas son os raios
con que nos vai alumando!
Parece que o verán detén a vida, pero non é –ou non foi– así. Era a época de segar o trigo e o centeo, recoller e mallar para ter pan para todo o ano. Aureliano Pereira –en Cousas d’a aldea (1891)– víao desta forma:
Estes campiños dourados,
Estes sucos tan sequiños,
Estas espigas tan cheas
Sobr’ os canos tan erguidos,
Son d’ o labreg’ o contento
E son o pan d’ os seus fillos,
O sudor d’ o seu traballo,
Renta son d’o señorío.
Francisco María de la Iglesia –en D’o mar e d’a terra, 1930– aconsellaba:
Ponde, meniñas, camisa ben branca,
cofia de liño e sabeneo de lan
e remangádevos ben hastra os cóbados
que hoxe é o día da sega do pan.
Claro que na Galiza non sempre había sega para todos ou, polo menos, sega suficiente. De aí que os galegos saísen buscar o pan fóra, segando para outros. Coñecidos son os versos de Cantares gallegos (1863) –de Rosalía de Castro– dedicados a este labor dos galegos en Castela:
Castellanos de Castilla,
Tratade ben ós gallegos;
Cando van, van como rosas,
Cando vên, vên como negros.
…………………………………
Foi à Castilla por pan,
E saramagos Ile deron,
Déronlle fel, por bebida,
Peniñas por alimento.
Déronlle en fin, canto amargo
Tén a vida no seu seo…
¡Castellanos, Castellanos!
Tendes corazon de ferro.
Rosalía criticaba o maltrato que recibían os segadores galegos en Castela. Manuel Luís Acuña –en Fírgoas, 1933– mandáballes regresar a Galiza para que non os explote Castela:
Hala, hala pra Galiza, que hai brétemas e orballos
e gándaras e serros e relva e pedrugallos.
Castela regateira, merca suor e callos.
Hala, hala pra Galiza, que hai frores nos carreiros
e festa nos regatos e prata nos outeiros.
Por sangue novo e rexo Castela dá diñeiros.
Hai outra “sega” máis metafórica, simbólica e combativa. No poema “A Basilio Álvarez” de No desterro (1913), Ramón Cabanillas chama a aldea a loitar –porque xa é o momento– contra a opresión:
¡Sementador! O trigo dos beirales
mostra as espigas mestas e douradas,
e as segadoras fouces, afiadas,
teñen tráxico brillo de puñales.
O teu verbo, estalante nos pinales,
troca, ó chegar ás chouzas das valgadas,
os salaios das gorxas abafadas
en ruxidos guerreiros e triunfales
A aldea érguese co craror da aurora
agardando a siñal, e non sosega
en axexo de loita vingadora.
¡Xa a lus do sol do mediodía cega,
sementador! ¡Sementador, xa é hora
de da–lo berro e comenza–la sega!
E, tras a sega, a malla. Xesús Rodríguez López –A malla (1894)– fala dos da casa do tío Brais que teñen catro medas de pan, por algo eran os máis ricos da aldea:
O día en que sucederon
as cousas que vou contar
escomenzaban a malla
os da casa do tio Brais,
qu’ é o labrador mais rico
que hay n’ aldea do Vilar;
pois n’ a eira que pegada
por un lado á casa esta
loce tres palleiras d’ erba
e catro medas de pan.
Era unha mañá d’ Agosto
muy crara e limpa mañá
Tempo de “calor” como o título do poema de Amado Carballo –en Proel (1927);
No vulturno acorado da sega
a ría debulla
mazorcas de sol.
O vento mareiro silenzoso chega,
a durmir a sesta
no céspede mol.
No ano 2002, Modesto Fraga publicaba o poema “Todos os veráns…”:
Todos os veráns
en sanvicente
amor
imaxina illas negras
ateigadas de landras
e nerudianas caracolas de monte.
Son imaxes do irreal
equinoccios
de lúa e sol
que a distancia reclama para si
chuvia de horizontes
na que raro faltan
vagas espirais
atardecidas
que a memoria retén
na paisaxe.
Tan só en sanvicente
é posible coñecer o silencio
interrompido
de socato
por un ronsel ausente
de mar
imaxinado
Alberte Momán –Cidade é tamén nome de muller (2003)– fala do verán na urbe:
Oculto entre o fume e a suor
Atópase o vran na cidade,
Unha superficie pegañenta e salgada
Que atormenta obsesivamente o consumo da estrada
Entre a mediocridade de multitudes ociosas.
Xavier Seoane –A póla branca (2002)– dedícalle un haiku ao “verán”:
A lúa no teu pelo.
–Non haberá xamais
outra noite como esta.
O poeta valdeorrés Florencio Delgado Gurriarán (Letras Galegas 2022) –en Bebedeira (1934)– escribía sobre dez cousas de Valdeorras no verán:
As vidras,
ledas mozas churrusqueiras
maquilladas de sulfato,
sorrinlle ao vento coquetas.
O vento,
baril mociño das festas,
mercóu, na tenda do souto,
seu perfume de candeas.
A fonte,
que chouta por antre as penas,
vén, ca súa cara lavada,
a ensaiar a muiñeira.
A cobra
quere poñerse morena
e toma baños de sol
por andar â «derradeira».
As nubens
enamoradas da serra,
andan a buscarlle as voltas
por ver de apalparlle as tetas..
O monte,
amallóa as chancas de pedra
côs amallós dos regatos
e ten que pôrse en crequenas.
O carro,
cô lombo cangado de herba,
ven, por amostrar os folgos,
cantando unha cantarena.
A vaca
côs dous puñaes da testa,
ao apuñelar a serán
faille feridas de estrelas.
A lúa
veu de «Cubita» a outra feira
e anda «botando la plata»
no café das carballeiras.
E as coitadiñas arrás
que a volta del rei anceian,
teimosas, pídenlle a Deus
o trunfo das suas arelas.
Daniel Salgado –Sucede (2004)– di que sempre se agarda un verán porque detén a vida. Un verán que nunca chega:
Sempre se agarda o verán,
deséxase
ese tempo para a noite como a herba
sen alerxia. Os amigos recuperados. Próbase toda froita de óso,
búscanse os elepés de música xamaicana,
vaise esquecendo unha miga a choiva
e esta patria.
Sempre se agarda o verán porque detén a vida.
Veñen días lentos,
ríos,
ollos,
esváese o mundo afora,
vístense de xente as terrazas
no agre do lusco–fusco.
Saen tantas guerras da memoria.
Pero sempre se agarda un verán
que nunca chega.
E retíranse os dentes, vencidos,
da hora deserta.
Para todas as que o agardan, que chegue o verán.
